කුමක්ද මේ Roman?
WFIRST, හෙවත් Wide Field Infrared Survey Telescope යනු දැනට සංවර්ධනය වෙමින් පවතින NASA අධෝරක්ත අභ්‍යවකාශ නිරික්ෂනාගාරයයි. මෙය කෙටියෙන් Roman ලෙසද Roman Space Telescope ලෙසද හඳුන්වනු ලැබේ. ඊළඟ දශකය සඳහා තාරකා විද්‍යාවේ ප්‍රමුඛතාවය ලෙස එක්සත් ජනපදයේ ජාතික පර්යේෂණ කවුන්සිලයේ දස අවුරුදු සමීක්ෂණ කමිටුව (United States National Research Council Decadal Survey committee) විසින් 2010 දී Roman නිර්දේශ කරන ලදී. 2016 පෙබරවාරි 17 වන දින සංවර්ධනය කිරීම හා දියත් කිරීම සඳහා Roman අනුමත කරන ලදී. NASA ආයතනයේ පරිපාලක Jim Bridenstine මහතා 2020 මැයි 20 වන දින නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් මෙම WFIRST හෙවත් Roman, NASA ආයතනයේ හිටපු තාරකා විද්‍යා ප්‍රධානියාගේ මුලික භූමිකාව අගයමින් “Nancy Grace Roman” ලෙස නම් කරන බවයි. එම නිසා දැන් WFIRST හි නවතම භාවිත නාමය Nancy Grace Roman Space Telescope ලෙස වෙයි.
Roman ගේ අඳුරු ශක්ති අධ්‍යයනය
මෙම පුළුල් අභ්‍යවකාශ ක්ෂේත්‍ර අධ්‍යයන මෙහෙයුම මගින් විශ්වයේ පෙර නොවූ විරූ විශාල පින්තූර ජනනය කිරීමට හැකියාව ලැබෙන අතර එමගින් විශ්වයේ ප්‍රසාරණය වේගවත් වන්නේ ඇයිද යන්න ඇතුළුව විශ්වයේ විශාල අබිරහස් කිහිපයක් ගවේෂණය කිරීමට තාරකා විද්‍යාඥයින්ට අවස්ථාව සැලසෙනු ඇත. මෙම විශ්ව ප්‍රසාරණය වේගවත් වීම සිදුවන්නේ ඇයිද යන පැනයට එක් පිළිතුරක් නම් අඳුරු ශක්තියයි (Dark Energy). එය පැහැදිලි කළ නොහැකි පීඩනයක් වන අතර එය දැනට විශ්වයේ සමස්ථ අන්තර්ගතයෙන් 68% ක් නිර්මාණය කරමින් විශ්වයේ ඉතිහාසය පුරා වෙනස් වෙමින් පවතී. තවත් එක් අදහසක් නම්, මෙම ගම්‍යමාන විශ්වීය ත්වරණය විශ්වයේ විශාල ප්‍රදේශ හරහා විහිදී යාමත් සමඟ අයින්ස්ටයින්ගේ සාමාන්‍ය සාපේක්ෂතාවාදයේ බිඳවැටීමට යොමු වීමයි. මෙම අදහස් දෙකම පරීක්ෂා කිරීම සඳහා Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයට හැකියාව පවතීයි.
අඳුරු ශක්තිය පිළිබඳ වැඩිදුර අධ්‍යනය කිරීම සඳහා, Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය සිය මීටර් 2.4 (2.4m) ක බලයක් ඇති දර්පණය සහ පුළුල් ක්ෂේත්‍ර උපකරණ භාවිතා කරයි. මෙම ක්‍රියාවලියේදී, විශ්වයේ සිට වසර බිලියන භාගයක් තරම් පැරණි හෝ වර්ථමාන යුගයෙන් 4% ක් පමණ වූ විශ්වයේ සිට වර්ථමානය දක්වා විශ්වයේ මන්දාකිණි අධ්‍යයනය කරනු ඇත.
Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය විසින් Supernovae සහ මන්දාකිණි පොකුරු (galaxy clusters) ලෙස හැඳින්වෙන තාරකා පුපුරා යාම සහ මන්දාකිණි විහිදීම ත්‍රිමාණ ලෙස සිතියම් ගත කිරීම ඇතුළු විවිධ නිරීක්ෂණ උපාය මාර්ග මගින් මෙම අඳුරු ශක්තිය පිළිබඳ වැඩිදුර අධ්‍යයනය සිදු කරනු ඇත. Supernovae වල දීප්තිය හා දුර මැනීම අඳුරු ශක්තියක් ඇති බවට පළමු සාක්ෂිය සපයයි. මෙම අඳුරු ශක්තියේ බලපෑම වැඩිවීම පිළිබඳ වැඩිදුර අධ්‍යයනය Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය විසින් සිදුකරනු ඇත.
Roman ගේ අභ්‍යවකාශ මෙහෙයුම
Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය මගින් මන්දාකිණි පොකුරු කාලයාගේ ඇවෑමෙන් වර්ධනය වූ ආකාරය සිතියම් ගත කිරීම සඳහා ඒවාට ඇති දුර ඉතාම නිවැරදිව මැනිය හැකිය. මෙම මෙහෙයුම මගින් මන්දාකිණි මිලියන ගණනකට ඇති දුර ප්‍රමාණය නිර්ණය කිරීම රක්ත විස්ථාපන සංසිද්ධිය (Redshift Phenomenon) හෙවත් දුරින් වැඩි වීමට සාපේක්ෂව රතු පැහැයට හැරෙන ආකාරය මැන බැලීම මගින් සිදු කරනු ලබයි. මන්දාකිණි වල ත්‍රිමාණ පිහිටීම සිතියම් ගත කිරීම තාරකා විද්‍යාඥයින්ට මන්දාකිණි ව්‍යාප්තිය කාලයත් සමඟ වෙනස් වී ඇති ආකාරය මැනීමට ඉඩ සලසයි. එමඟින් අඳුරු ශක්තිය විශ්වයට බලපා ඇති ආකාරය පිළිබඳ තවත් මිනුමක් සපයයි.
අයින්ස්ටයින්ගේ සාපේක්‍ෂතාවාද න්‍යාය මගින් නියම කරන ලද සංසිද්ධියක් හරහා Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයට මිලියන සිය දහස් ගණනක දුරින් පිහිටි මන්දාකිණිවල වල පදාර්ථයන් මැනීමට Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයේ අන්තර්ගත පුළුල් ක්ෂේත්‍ර උපකරණය (Wide Field Instrument) ඉඩ සලසා දෙනු ඇත. මන්දාකිණි වැනි දැවැන්ත වස්තූන් තමන් අසලින් ගමන් ගන්න ආලෝකය නැමුම්ගත කර විකෘත, විශාල සහ ඉතා දුරින් රැඳි දර්ශනයක් නිර්මාණය කරන අයුරින් අභ්‍යවකාශ කාලය චක්‍රාකාරී කරයි. මෙම දුබල ගුරුත්ව කාච (Weak Gravitational Lensing) ලෙසින් හැඳින්වෙන විශාලක වීදුරු ආචරණය (Magnifying Glass Effect) සංසිද්ධිය භාවිතා කරමින් Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය මගින් විශ්වය පුරා පදාර්ථය ව්‍යුහගත වී ඇති ආකාරය පිළිබඳ පුළුල් චිත්‍රයක් චිත්‍රණය කරනු ඇත.
අපගේ සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයෙන් ඔබ්බට ග්‍රහලෝක අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයට මෙම ආලෝක-නැමුම් (Light-Bending) සංසිද්ධිය භාවිතා කළ හැකිය. මයික්‍රොලෙන්සිං (Microlensing) නම් ක්‍රියාවලියක දී අපගේ මන්දාකිණියේ පෙරබිම් තාරකාවක් කාචය ලෙස ක්‍රියා කරයි. එහි චලිතය අහඹු ලෙස පසුබිම් තාරකාවක් සමඟ පෙළ ගැසෙන විට, කාචය පසුබිම් තාරකාව විශාල කර, දීප්තිමත් කර විකෘති කරයි. කාච තාරකාව මන්දාකිණිය වටා එහි කක්ෂය හරහා ගමන් කරන විට හා පෙළගැස්ම වෙනස් වන විට තාරකාවේ දීප්තිය ද පෙනෙන්නට පටන් ගනියි. මෙම වෙනස්වීම් වල නිශ්චිත රටාව මඟින් කාච තාරකාව වටා කක්ෂගත වන ග්‍රහලෝක හෙළි කර ගත හැකිය. එවැනි පෙළගැස්වීම් නිරවද්‍ය විය යුතු අතර මෙම පෙලගස්වීම් පැය කිහිපයක් පමණක් පවතීයි.
Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයේ මයික්‍රොලෙන්සින් ක්‍රමවේදය මගින් දින සිය ගණනක් තාරකා මිලියන 100 (100M) ක් නිරීක්ෂණය කරනු ඇති අතර ග්‍රහලෝක 2500 ක් පමණ සොයා ගැනීමට අපේක්ෂා කරයි. ඒ අතර සැලකිය යුතු සංඛ්‍යාවක් පාෂාණමය ග්‍රහලෝක සහ ඉන් ඔබ්බට මහා පරිමාණයෙන් ද්‍රව ජලය පැවතිය හැකි කලාපයේ පිළිබඳව නිරීක්ෂණය කෙරෙනු ඇත.
Roman සහ හබල් දුරේක්ෂය
2020 දශකයේ මැද භාගයේදී දියත් කිරීමට සැලසුම් කර ඇති නැන්සි ග්‍රේස් රෝමානු අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය (Nancy Grace Roman Space Telescope) හබල් දුරේක්ෂයේ පුළුල් ඇස් ඇති ඥාති සහෝදරයා ලෙස ක්‍රියා කරනු ඇත. හබල් දුරේක්ෂයේ කැමරාවන් තරම් සංවේදී වුවත්, Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයේ මෙගාපික්සල් 300 (300 Megapixel) ක පුළුල් ක්ෂේත්‍ර උපකරණය මගින් අභ්‍යවකාශයේ යම් ප්‍රදේශයක් 100 ගුණයකින් විශාල කර පෙන්වනු ඇත. මෙයින් අදහස් කරන්නේ තනි Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂයෙන් ලබාගත් පින්තුරයක් හබල් දුරේක්ෂයෙන් ලබාගත් පින්තූර 100 කට සමාන අන්තර්ගතයක් දරනු ඇති බවයි.
Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය සම්බන්ධ රූපමය අත්දැකීමක් පහත ඇමුණුමෙන් ඔබට ලබා ගත හැකිය
නව්‍ය තාක්‍ෂණයන් රාශියක එකතුවකින් නිමවුණු Roman අභ්‍යවකාශ දුරේක්ෂය විශ්වයේ විශාල චිත්‍රයක් ඉදිරිපත් කරමින් තාරකා භෞතික විද්‍යාවේ වඩාත් ගැඹුරු ප්‍රශ්න කිහිපයකට පිළිතුරු සැපයීමට අපට උපකාරී වනු ඇත. එහි අවසාන ඉරණම කුමක් වේවිද?
